Burgerschap in het onderzoekskader van de onderwijsinspectie

Sinds de nieuwe standaard OP0 Basisvaardigheden afgelopen zomer is toegevoegd aan het onderzoekskader van de onderwijsinspectie, is er meer aandacht voor taal-, reken- en burgerschapsonderwijs. Maar in hoeverre wordt er door deze standaard echt iets nieuws gevraagd van scholen? In dit korte artikel laten we je zien waar burgerschap in het kader aan bod komt.

Burgerschap is sterk verweven met het hele onderzoekskader van de inspectie. Aspecten van burgerschap komen namelijk aan bod in allerlei standaarden van het kader. Naast de standaard OP0 Basisvaardigheden komen elementen van burgerschap namelijk ook aan bod in de standaarden OR2 Sociale en maatschappelijke competenties, VS1 Veiligheid, VS2 Schoolklimaat, SKA1 Visie, Ambitie en doelen, SKA2 Uitvoering en kwaliteitscultuur & SKA3 Evaluatie, verantwoording en dialoog.

Burgerschapsbeleid vormgeven

Om het burgerschapsbeleid van je school vorm te geven, is het goed om al deze standaarden te betrekken bij het schrijven van het beleid. Op deze manier zorg je ervoor dat je alle wettelijk vereiste onderdelen betrekt in je beleid. Hieronder geven we per standaard aan welke onderdelen daarvan betrekking hebben op burgerschap.

OP0 Basisvaardigheden

Deze standaard vormt de basis van de nieuwe focus op basisvaardigheden in het inspectietoezicht. Vanuit deze standaard kunnen we het volgende betrekken op burgerschap:

De school heeft voor het onderwijs in de basisvaardigheid burgerschap een doelgericht en samenhangend curriculum dat past bij de leerlingenpopulatie van de school. Burgerschap richt zich ten minste op bevordering van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en de kennis, houdingen en vaardigheden die daarbij van belang zijn. Dat geldt evenzo voor de sociale en maatschappelijke competenties die nodig zijn in de pluriforme democratische samenleving, en de kerndoelen die daaraan gerelateerd zijn.

OR2 Sociale en maatschappelijke competenties

De standaard OR2 Sociale en maatschappelijke competenties was al onderdeel van het kader voordat OP0 werd toegevoegd. Deze standaard vormt een belangrijke pijler binnen het burgerschapsbeleid van de school. Deze standaard is op te splitsen in een aantal onderdelen:

De school heeft een goed beeld van de kenmerken van haar leerlingenpopulatie en heeft ambitieuze verwachtingen over het niveau dat de leerlingen voor de sociale en maatschappelijke competenties kunnen bereiken. Ze neemt de aansluiting op het vervolgonderwijs en de maatschappij als uitgangspunt voor de competenties voor leerlingen.

De school onderbouwt welke resultaten ze wil bereiken op sociale en maatschappelijke competenties met als uitgangspunt het vervolgonderwijs en de maatschappij.

De school brengt de resultaten op een betrouwbare en inzichtelijke manier in kaart. De school spant zich zichtbaar in om ervoor te zorgen dat leerlingen die de school verlaten voldoen aan de ambitieuze verwachtingen die zij hebben opgesteld. Daarmee laat de school zien dat zij haar doelstellingen voor deze competenties behaald heeft.

Binnen OR2 is een overlap met bepaalde aspecten van OP0. Belangrijk hierbij is goed zicht op de kenmerken van de leerlingpopulatie en doorvertaling naar concrete doelen voor de competenties van leerlingen. Daarbij kunnen de (concept)kerndoelen voor burgerschap een bruikbaar hulpmiddel zijn. Ook is het belangrijk dat de resultaten van leerlingen op de competenties zo objectief mogelijk worden gemeten.

VS1 Veiligheid

De standaard VS1 Veiligheid heeft betrekking op de veiligheid van leerlingen. Er komt echter ook een aspect aan bod rondom het corrigeren van uitingen die in strijd zijn met de basiswaarden:

De school voorkomt, zoveel als mogelijk, (digitaal)pesten, agressie en geweld in elke vorm en treedt zo nodig snel en adequaat op. Dat geldt ook bij uitingen die strijdig zijn met basiswaarden van de democratische rechtsstaat, zoals discriminatie en onverdraagzaamheid.

VS2 Schoolklimaat

Scholen betrekken bij de standaard VS2 Schoolklimaat vaak aspecten als sfeer en gebouwinrichting. Hoewel dit zeker van belang is voor deze standaard, heeft deze standaard vooral een sterke samenhang met burgerschap. Deze standaard heeft namelijk betrekking op de school als oefenplaats voor de samenleving. Daarmee past dit in feite beter bij het burgerschapsbeleid dan bij het veiligheidsbeleid van de school. De standaard is op te splitsen in een aantal aspecten:

De school bereidt de leerlingen voor op het leven in de maatschappij. Zij creëert daarvoor een oefenplaats die leerlingen ondersteunt bij het ontwikkelen van sociale en maatschappelijke competenties. In de school doen leerlingen ervaring op met de omgang met de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en de pluriforme samenleving.

Het bestuur ziet erop toe dat de school zorg draagt voor een schoolklimaat dat in overeenstemming is met de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en bijdraagt aan de bevordering daarvan.

Het personeel van de school is in zijn gedrag een voorbeeld voor de leerlingen: personeelsleden leven de basiswaarden zichtbaar na.

De school stemt aanpak en aanbod af op de leerlingenpopulatie van de school en de leefwereld van de leerlingen.

De school signaleert en corrigeert de uitingen van leerlingen die met de basiswaarden in strijd zijn.

SKA1 Visie, ambitie en doelen

Binnen de standaard SKA1 komt burgerschap ook aan bod. Hier gaat het specifiek om het vormgeven van beleid rondom het uitvoeren en verbeteren van de burgerschapsaanpak van de school.

De schoolleiding beschrijft op welke manier ze zorgt voor het realiseren, borgen en verbeteren van de onderwijskwaliteit op het gebied van burgerschap.

SKA2 Uitvoering en kwaliteitscultuur

In de standaard SKA2 wordt onderwijskundig leiderschap en de gerichte inzet van middelen rondom de basisvaardigheden, waaronder burgerschap, benoemd:

De schoolleiding toont in haar sturing onderwijskundig leiderschap en zorgt voor een gerichte inzet van middelen om gestelde doelen te realiseren, onder meer op het gebied van de basisvaardigheden taal, rekenen en burgerschap.

SKA3 Evaluatie, verantwoording en dialoog

In de standaard SKA3 zijn eisen opgenomen rondom de evaluatie van het burgerschapsonderwijs van de school. Het gaat hierbij om evaluatie van de uitvoering en ontwikkeling van het onderwijs op langere termijn:

De school haalt intern en extern actief informatie op om zicht te krijgen op de uitvoering, de resultaten van het onderwijs voor de leerlingen en mogelijke kansen en bedreigingen voor de verdere ontwikkeling van het onderwijs op het gebied van burgerschap.

Aan de slag met burgerschapsbeleid

Bovenstaande eisen kunnen een bruikbaar hulpmiddel zijn voor de ontwikkeling van burgerschapsbeleid. Het is belangrijk om na te gaan of de burgerschapsaanpak alle bovengenoemde aspecten dekt. Door verder te kijken dan alleen de standaard OP0 wordt concreet waar het beleid aan moet voldoen. Daarnaast kan het nuttig zijn om de (concept)kerndoelen voor burgerschap te betrekken in de ontwikkeling van het burgerschapsonderwijs.