Staat van het Onderwijs 2025: Leerlingen kwetsbaar in veranderende wereld

De Inspectie van het Onderwijs heeft op 16 april 2025 de jaarlijkse Staat van het Onderwijs gepubliceerd. Het rapport raakt aan een belangrijke en actuele uitdaging: Nederlandse leerlingen zijn onvoldoende voorbereid op een veranderende wereld met groeiende maatschappelijke onrust en polarisatie. In dit artikel vatten we de belangrijkste conclusies en aanbevelingen samen voor zowel het primair als voortgezet onderwijs.

Overkoepelende conclusies

De inspectie benadrukt dat de wereld om ons heen snel verandert, met grote gevolgen voor het onderwijs. Stapelingen van mondiale conflicten, verharde omgangsvormen en groeiend wantrouwen in de overheid hebben impact op leerlingen. Scholen staan voor de uitdaging om jongeren weerbaarder te maken en voor te bereiden op deelname aan deze veranderende maatschappij.

Zorgen over burgerschapsonderwijs

Een van de meest prominente zorgen betreft het burgerschapsonderwijs. Tijdens steekproefonderzoeken kreeg het merendeel van de onderzochte scholen in het funderend onderwijs een herstelopdracht op dit gebied. Vaak ontbreekt het aan concrete leerdoelen, een samenhangend curriculum of afstemming op de sociale context waarin leerlingen opgroeien. In het primair onderwijs kreeg maar liefst 57% van de onderzochte scholen een herstelopdracht voor burgerschap, in het voortgezet onderwijs hebben ook de meeste herstelopdrachten betrekking op burgerschap.

Zie ook:

• Basisvaardigheden: Hoe maak je je aanbod samenhangend?
• Basisvaardigheden: hoe maak je je aanbod doelgericht?

Tekorten aan leraren en schoolleiders

In zowel PO als VO blijven de personeelstekorten een uitdaging. Hoewel leraren enthousiast zijn over hun vak, is de werkdruk hoog. De inspectie benadrukt de belangrijke rol van schoolleiders bij het behouden van docenten en het verbeteren van onderwijskwaliteit. Zij kunnen zorgen voor de juiste structuur en teamcultuur waarin leraren zich optimaal kunnen ontwikkelen.

Zorgen om kwetsbare groepen

De inspectie maakt zich zorgen over verschillende kwetsbare groepen:

• Leerlingen met taalachterstanden die niet bereikt worden door voorschoolse voorzieningen
• Leerlingen in het vmbo-basis en vmbo-kader met lage leesvaardigheidsniveaus
• Nieuwkomers die op wachtlijsten staan en daardoor geen onderwijs krijgen

Kwaliteitszorg vraagt verbetering

Uit het rapport blijkt dat de kwaliteitszorg op veel scholen versterking behoeft. In het voortgezet onderwijs werden één of meerdere van de kwaliteitszorgstandaarden op 18% tot 30% van de afdelingen als onvoldoende beoordeeld. Op 11% van de afdelingen zijn zelfs alle kwaliteitszorgstandaarden onvoldoende. De inspectie constateert een positief verband tussen de oordelen over kwaliteitszorg en de kwaliteit van het onderwijsproces. Dit onderstreept het belang van een goed functionerend kwaliteitszorgsysteem voor het waarborgen en verbeteren van onderwijskwaliteit. Bij besturen is de situatie iets beter: bijna driekwart van de onderzochte vo-besturen kreeg de afgelopen drie schooljaren een voldoende beoordeling voor kwaliteitszorg.

Primair onderwijs: belangrijkste bevindingen

• Onderwijskwaliteit: Op 83% van de scholen is de onderwijskwaliteit voldoende; bij 17% niet.
• Zorgpunten: De standaard 'Zicht op ontwikkeling en begeleiding' is het vaakst als onvoldoende beoordeeld (11%).
• Doorstroomtoets: In 2024 is voor het eerst de doorstroomtoets afgenomen. De inspectie pleit voor één doorstroomtoets om de vergelijkbaarheid te verbeteren.
• Basisvaardigheden: Voor begrijpend lezen en rekenen is de leergroei weer terug op het niveau van voor corona. Bij spelling is er nog een lichte leervertraging.
• Inclusief onderwijs: In bijna alle samenwerkingsverbanden gaan steeds meer leerlingen naar het speciaal onderwijs, met als gevolg wachtlijsten en meer verzuim.

Zie ook: Sectorbeeld ‘De Staat van het Primair Onderwijs’

Voortgezet onderwijs: belangrijkste bevindingen

• Onderwijskwaliteit: 80% van de onderzochte afdelingen is beoordeeld als voldoende, 18% als onvoldoende en 2% als zeer zwak.
• Herstelopdrachten: 9 van de 10 onderzochte afdelingen kregen herstelopdrachten, vooral voor burgerschap.
• Leesvaardigheid: In alle lagen van het reguliere VO dalen de leesvaardigheidsniveaus in de onderbouw. Bij 65% van de vmbo-b en vmbo-k leerlingen ligt de leesvaardigheid eind leerjaar 2 onder 1F.
• Rekenvaardigheid: In de onderbouw nam de gemiddelde rekenvaardigheid af ten opzichte van het schooljaar ervoor.
• Pedagogisch-didactisch handelen: Maar liefst 47% van de bezochte scholen kreeg een herstelopdracht, met name gericht op differentiatie
• Prestatiedruk: Het percentage leerlingen dat prestatiedruk ervoer door schoolwerk was in 2021 ruim 3 keer zo hoog als in 2001.

Zie ook: Sectorbeeld ‘De Staat van het Voortgezet Onderwijs’

Aanbevelingen voor de praktijk

De inspectie doet een aantal concrete aanbevelingen voor diverse actoren in de praktijk:

Voor besturen en scholen

• Voorkom onvoldoende en zeer zwakke kwaliteit door middel van een goed werkend stelsel van kwaliteitszorg
• Houd het curriculum Nederlandse taal breed en rijk, waarin lezen samengaat met schrijven, spreken en luisteren
• Focus op een burgerschapsaanbod dat afgestemd is op de leerlingenpopulatie en doelgericht en samenhangend is opgebouwd

Voor schoolleiders

• Creëer de juiste structuur en teamcultuur zodat leraren zich optimaal kunnen ontwikkelen
• Stuur actief op teamleren en samenwerken
• Zorg voor een efficiënte taakverdeling binnen teams

Voor leraren en teams

• Maak meer werk van differentiatie: ga voortdurend na of leerlingen de leerstof hebben begrepen
• De winst ligt in de basis: interesse in hoe het echt met de leerling gaat
• Zorg dat je bent toegerust om lastige gesprekken te voeren over pesten, discriminatie en polarisatie
• Blijf inzetten op ontwikkeling van burgerschapsonderwijs met concrete leerdoelen en een samenhangende opzet

Conclusie

De Staat van het Onderwijs 2025 schetst een gemengd beeld. Hoewel er goede ontwikkelingen zijn, zoals het herstel van de basisvaardigheden na corona, zijn er ook duidelijke zorgen. Met name de burgerschapsvorming en de positie van kwetsbare leerlingen vragen om gerichte aandacht. Scholen, besturen en overheid staan samen voor de uitdaging om het onderwijs zo in te richten dat alle leerlingen goed voorbereid zijn op deelname aan een complexe en snel veranderende maatschappij.

De volledige Staat van het Onderwijs 2025 en aanvullende rapporten zijn te downloaden via www.onderwijsinspectie.nl.