(On)voldoende naar goed: OP4 Onderwijstijd in het VO

In de blogreeks '(On)voldoende naar goed' gaan we in elke editie in op een standaard uit het onderzoekskader van de Inspectie van het Onderwijs. We geven je praktische tips om invulling te geven aan de wettelijke basiskwaliteit. Deze keer: OP4 Onderwijstijd voor scholen in het voortgezet onderwijs.

De standaard OP4 Onderwijstijd heeft te maken met het bieden van een evenwichtig verdeeld onderwijsprogramma dat voldoet aan de wettelijk gestelde normen. Wat houdt deze standaard nu echt in, en wat zijn belangrijke aandachtspunten? Je leest er meer over in deze blog!

Personeelstekorten in het VO: uitdaging voor onderwijstijd

De laatste jaren worstelen veel scholen met flinke personeelstekorten. Een peiling van oktober 2023 toonde aan dat het landelijke tekort aan leraren gemiddeld 5,8% bedraagt. Deze tekorten maken het lastig om voldoende onderwijstijd te bieden en alle lessen te laten verzorgen door bevoegde docenten.

Toch is er hoop. Door slim en zorgvuldig te plannen, in samenspraak met docenten, leerlingen en andere betrokkenen, kun je de beschikbare middelen optimaal benutten. In deze blog duiken we dieper in de standaard OP4 Onderwijstijd, de specifieke eisen en hoe je hier, zelfs met een personeelstekort, mee om kunt gaan.

Tips voor OP4 Onderwijstijd

Visie op onderwijstijd

Een eigen visie op onderwijstijd is belangrijk. Het vormt de basis waarop leerlingen het onderwijsprogramma tot zich kunnen nemen. Overweeg de volgende thema's in deze visie:

• Wettelijke urennorm: Wat zijn de specifieke richtlijnen voor ons onderwijsprogramma?
• Monitoring: Hoe houden we de onderwijstijd in de gaten en pakken we verbeterpunten aan?
• Onderwijsactiviteiten: Wie plant ze, welke activiteiten tellen mee, en hoe communiceren we dit?
• Tijdverdeling: Hoe zorgen we voor een evenwichtige lessentabel?
• Verzuimbeleid: Hoe gaan we preventief en curatief om met ongeoorloofd verzuim en voortijdig schoolverlaten?
• Maatwerkregeling: Hoe bieden we flexibiliteit voor individuele leerlingen die dat nodig hebben?

Een heldere visie helpt alle leerlingen een evenwichtig en volledig onderwijsprogramma te volgen en zich ononderbroken te ontwikkelen.

Wettelijke urennorm

De Rijksoverheid stelt wettelijke normen voor onderwijstijd:

• vmbo: 3.700 uur
• havo: 4.700 uur
• vwo: 5.700 uur

Deze normen gelden voor het aanbod in de hele opleiding, niet per leerjaar of leerling. Dit biedt flexibiliteit in de planning. Van belang is daarbij wel dat leerlingen minimaal 189 dagen per jaar onderwijs krijgen.

Tip: Plan met een marge voor onvermijdelijke lesuitval. Zorg voor een concreet opvangbeleid bij uitval. Zo wordt voorkomen dat lesuitval een struikelblok wordt bij het behalen van de urennorm.

Vaststelling van de onderwijsactiviteiten

Goed nieuws: niet alleen reguliere lessen tellen mee als onderwijstijd. Activiteiten die meetellen moeten:

1. Bewust gepland zijn onder verantwoordelijkheid van de school;
2. Verzorgd worden door bevoegd personeel;
3. Goedgekeurd zijn door de medezeggenschapsraad.

Dit betekent dat ook toetsen, examens, excursies en projectweken kunnen meetellen. Belangrijk is daarbij dat dit met instemming van de ouder- en leerlinggeleding van de MR wordt vastgesteld.

Verder is het belangrijk dat de geplande onderwijsactiviteiten evenwichtig worden verdeeld over het schooljaar. Ook hier speelt de medezeggenschapsraad een rol in. Naast het instemmen met de onderwijsactiviteiten moeten zij namelijk ook instemmen met het beleid voor het omgaan met lesuitval en de rooster-vrije dagen (pMR) waarop de school geen onderwijs verzorgt.

Verdeling van de onderwijstijd

De school moet de onderwijstijd in een leerjaar zo verdelen dat alle leerlingen in staat zijn het verplichte onderwijsprogramma te volgen. Een doordachte lessentabel is daarvoor essentieel. Houd rekening met:

• Extra aandacht voor vakken met achterblijvende resultaten
• Afwisseling tussen kern- en keuzevakken
• Ruimte voor differentiatie
• Efficiënte inrichting (denk aan blokuren en tussenuren)

Door de samenstelling van de lessentabel periodiek te evalueren, kunnen eventuele kansen voor een betere verdeling van lestijd worden geïdentificeerd en benut.

Analyseren van de onderwijstijd

Een plan op papier vertaalt zich niet altijd perfect naar de praktijk. Evalueer daarom regelmatig:

• Breng de gerealiseerde onderwijstijd in kaart
• Analyseer leerresultaten
• Voer evaluatiegesprekken met leerlingen, ouders en docenten over de haalbaarheid van het volgen van het aanbod binnen de geboden onderwijstijd
• Stel waar nodig verbeterplannen op en evalueer deze periodiek

Zo houd je de vinger aan de pols en kun je tijdig bijsturen waar nodig. Het nauwkeurig meten van de gerealiseerde onderwijstijd is van groot belang. Begin met het informeren van roostermakers over de vereisten. Zij spelen een sleutelrol in het plannen en registreren van onderwijsactiviteiten. Zorg voor een systeem waarin niet alleen reguliere lessen, maar álle onderwijsactiviteiten worden geregistreerd. Denk hierbij aan excursies, projectweken, gastlessen en zelfs bepaalde vormen van begeleiding. Door alle betrokkenen het belang van goede registratie te laten inzien, krijg je een completer en accurater beeld van de daadwerkelijk gerealiseerde onderwijstijd.

Verzuim en voortijdig schoolverlaten

Het ongeoorloofd verzuimen van leerlingen zorgt ervoor dat zij niet het volledige onderwijsprogramma kunnen volgen en vormt vaak een risico voor voortijdig schoolverlaten (VSV). Veel scholen voeren een curatief beleid tegen ongeoorloofd verzuim, het is echter minstens zo belangrijk om ook een preventief beleid te voeren. Denk aan:

Curatief beleid:

• Verzuimgesprekken
• Meldingen aan de leerplichtambtenaar
• Duidelijke consequenties en handhaving

Preventief beleid:

• Voorlichting over gevolgen van verzuim
• Creëren van een prettig schoolklimaat
• Bieden van ondersteuning waar nodig

Evalueer regelmatig de effectiviteit van de aanpak en stel bij waar nodig.

Maatwerkregeling

Het uitgangspunt is dat alle leerlingen het reguliere onderwijsprogramma volgen, maar dit is helaas niet altijd mogelijk. Soms kunnen leerlingen door ziekte of een beperking niet het volledige programma volgen. Sinds 2018 is maatwerk in onderwijstijd mogelijk.

Tip: Gebruik de keuzehulp onderwijstijd in het Internet Schooldossier (ISD) om de juiste stappen te bepalen. Deze helpt te achterhalen welke stappen genomen kunnen/moeten worden om de afwijking te realiseren.

De onderbouwing van de afwijking van onderwijstijd wordt vastgelegd in het ontwikkelingsperspectief (OPP). Hierin wordt ook beschreven wat de precieze afwijking is en hoe de leerling weer naar een volledige deelname toegroeit. De aanvraag voor een afwijking moet elk jaar opnieuw worden gedaan. Daarom is het belangrijk dat de school de leerling nauw ondersteunt om goed op de hoogte te blijven van de voortgang.

Pilot tegen tekorten aan onderwijstijd

Vanaf schooljaar 2024-2025 start een pilot van het ministerie van OCW, onderwijsbonden en de VO-raad. Het doel? Minder lesuren, meer aandacht voor leskwaliteit. Door docenten meer voorbereidings- en ontwikkeltijd te geven, hopen ze de leskwaliteit te verbeteren en het lerarenberoep aantrekkelijker te maken. Tijdens de pilot wordt er onderzocht wat de opbrengsten zijn.

Onderwijstijd in de schoolgids

Vergeet niet de volgende wettelijk verplichte informatie over onderwijstijd in de schoolgids op te nemen:

• Totaal aantal geprogrammeerde onderwijsuren en welke activiteiten hieronder vallen
• Vakanties en andere lesvrije dagen
• Beleid bij lesuitval
• Percentage voortijdig schoolverlaters
• Verzuimbeleid

Tip: Bekijk onze blog over De wettelijke vereisten voor de schoolgids voor meer informatie.

De stip op de horizon voor OP4

In een ideale situatie kunnen alle leerlingen met een doordachte lessentabel het volledige onderwijsprogramma volgen en voldoen aan de urennorm. Bevoegde docenten verzorgen de lessen én andere vastgestelde activiteiten, die evenwichtig over het jaar zijn verdeeld. Er is een effectief beleid tegen verzuim en voortijdig schoolverlaten. En natuurlijk wordt de realisatie van de onderwijstijd continu geëvalueerd en waar mogelijk verbeterd.