Omgevingsanalyse van scholen

Zet de eerste stap naar een gecertificeerd kwaliteitszorgsysteem in de school: de omgevingsanalyse van scholen.

Door: Hielke Adema, november 2020

Wanneer heeft u voor het laatst een omgevingsanalyse gemaakt van de context waarin uw school acteert? Voor het ontwikkelen van een toekomstbestendige strategie zijn belangrijke onderdelen die beantwoord moet worden:

• De waarden die de school toevoegt aan de ontwikkeling van de leerlingen;
• Welke elementen hebben een belangrijke rol in de omgevingsanalyse van de scholen;
• De rol die de verschillende stakeholders spelen in de samenwerking met scholen.

Thema 1: AKOKI-model | Context

Het eerste thema in het AKOKI-model is de context: de omgevingsanalyse van scholen. Voor de organisatie is het noodzakelijk om in kaart te brengen in wat voor context de organisatie actief is. Door het gebruik van een omgevingsanalyse, krijgt de school informatie die nodig is om in te spelen op verschillende scenario’s. Het onderdeel “de context” wordt aan de hand van drie onderdelen uitgebreid beschreven. De context is namelijk medebepalend voor de opvolging van de PDCA-cyclus. Vindt er een verandering plaats in de context, dan zal de ‘Plan’ anders uitgewerkt moeten worden. Kan de ‘Do’ niet op de juiste manier plaatsvinden, ontstaan er bij de ‘Check’ andere uitkomsten dan verwacht/gewenst. Of moet er sneller of op een andere wijze de ‘Act’ plaatsvinden. 

Onderwijsinspectie en de analyse van de omgevingsfactoren van scholen

Het is niet voor niets dat de inspectie van onderwijs over de omgevingsfactoren schrijft^[1]:

“Omgevingsfactoren, de context waarbinnen de school opereert, kunnen in positieve of negatieve zin van invloed zijn op de onderwijskwaliteit en de financiële continuïteit. Omgevingsfactoren zijn onder meer: de ontwikkeling van de leerlingenpopulatie, personele samenstelling, fusiegeschiedenis, huisvesting, organisatieontwikkeling, ontwikkeling bestuur en intern toezicht. Echter, onze oordelen betreffen altijd de kwaliteit van het onderwijs zoals leerlingen dat ontvangen, los van de omgevingsfactoren.

Hoewel omgevingsfactoren dus niet van invloed zijn op het oordeel, spelen zij wel een rol bij het bepalen van passende interventies in het kader van vervolgtoezicht. Het effect van het niet naleven van een deugdelijkheidseis kan verschillen per doelgroep; dit wegen we mee in het bepalen van de herstelopdracht. Interventies kunnen afhankelijk van de contextfactoren een meer of minder directief karakter hebben.”

Het is daarom goed om periodiek, minimaal eens per jaar, bewust te kijken naar de context waarin de organisatie acteert en daarop te anticiperen. Binnen het AKOKI-model wordt de omgevingsanalyse vanuit de volgende categorieën opgebouwd:

1. Waardeoriëntatie;
2. Analyse van de omgevingsfactoren en 
3. Samenwerking met de omgeving.

Waardeoriëntatie van de school

In het eerste deel van de context wordt er gekeken naar de waardeoriëntatie. Door bewust te kijken, kan de visie en missie van de organisatie worden aangescherpt. Onderzoeksvragen als “Wat vindt de onderwijsorganisatie echt belangrijk om mee te geven aan haar leerlingen?” en “Op welke manier speelt sociale binding een rol in de onderwijsorganisatie?” spelen hierin een rol. 

Omgevingsfactoren van scholen

Het daaropvolgende deel gaat in op de analyse van de omgevingsfactoren. Daarbij is het belangrijk om de omgeving van de onderwijsorganisatie goed in beeld te hebben. Bij deze analyse maakt de onderwijsorganisatie zich bewust van de kansen en bedreigingen en reageert hier adequaat op. Zo kan de school bijvoorbeeld inzicht krijgen in de informatie over gegevens over de leerlingen populatie. Door de verschillende informatie bij elkaar te zoeken krijgt u een uitgebreid beeld om een goede omgevingsanalyse te maken.

Samenwerking tussen de school en de omgeving

In het laatste onderdeel wordt de samenwerking met school en haar omgeving nader bekeken. Een onderwijsorganisatie functioneert in een maatschappelijke context. Het is voor een bestuur of schoolleiding daarom van belang om steeds alle belanghebbenden in kaart te brengen. Daarnaast wordt er gekeken naar welke waarden de school toevoegt aan de leerlingen die onderwijs volgen aan hun onderwijsorganisatie. Tevens is het van belang dat het bestuur/de schoolleiding duidelijk kan maken hoe zij inspelen op de behoeften van de overige belanghebbenden. Een transparante vorm van interne en externe communicatie is daarbij van belang. Tot slot handelt het bestuur/de schoolleiding naar de principes van de Code van Goed Bestuur.  

^[1] Inspectie van het Onderwijs | Onderzoekskader 2017 voor het toezicht op het voortgezet onderwijs – geldig vanaf 1 augustus 2019 | p.31